शेततळ्यातून सायफन पद्धतीने द्या पिकांना पाणी
राष्ट्रीय कृषी विकास योजना - सिंचन पाणी गरज सल्ला सेवा
#### शेततळ्यातून सायफन पद्धतीने द्या पिकांना पाणी ####
सायफनद्वारे पाणी शेततळ्यातून शेतापर्यंत नेता येते. सायफन म्हणजे एक अशी नळी, की जिच्यामध्ये पाण्याचा प्रवाह सतत चालू ठेवावा लागतो. याद्वारे पाणी जास्त पातळीवरून कमी पातळीवर नेता येते. असे करताना ज्या ठिकाणाहून पाणी जिथपर्यंत न्यायचे आहे, त्यामध्ये या दोन्ही ठिकाणांपेक्षाही उंच अडथळा असेल, तर तो पार करून पाणी नेता येते.
सायफन प्रणालीचे अनेक फायदे आहेत. त्यांपैकी महत्त्वाचा म्हणजे एकदा सायफनचे कार्य चालू झाले, की त्यामधून पाणी सतत वाहते ठेवण्यासाठी ऊर्जा लागत नाही. शेततळ्याच्या वरच्या भागातील पिकांना पाणी द्यायचे असेल, तेव्हा ते पंपाच्या साह्याने नेता येते; पण जेव्हा खालच्या भागातील पिकांना पाणी द्यावयाचे असते, तेव्हा या पद्धतीचा वापर फायदेशीर ठरू शकतो.
या पद्धतीने पाण्याचा झिरपण्याद्वारे अनावश्‍यक नाश होत नाही (जसा चरांच्या साह्याने पाणी देताना होतो). सायफनद्वारे पाणी शेततळ्यातून शेतापर्यंत नेता येते. महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरीच्या डॉ. अण्णासाहेब शिंदे कृषी अभियांत्रिकी महाविद्यालयाच्या जलसिंचन व निचरा अ भियांत्रिकी विभागाने शेततळ्यातून पाणी उपसण्यासाठी सायफन प्रणाली विकसित केली आहे. या पद्धतीने शेतामध्ये ज्या ठिकाणी पाणी न्यावयाचे आहे, त्याची पातळी शेततळ्यामधील पाण्याच्या पातळीपेक्षा खाली असावी. थोडक्‍यात, याद्वारे पाणी हे जास्त पातळीहून कमी पातळीवर नेता येते; तसेच शेततळे आणि शेत, या दोघांमध्ये दोघांच्याही पातळीपेक्षा उंच अडथळा असेल (उदा. शेततळ्याचा बांध), तर तो पार करून पाणी नेता येते. सायफनसाठी साधारणतः दोन ते चार इंच व्यासाच्या पी.व्ही.सी. किंवा एच.डी.पी.ई. पाइपचा वापर करावा. हा पाइप रिजीड किंवा फ्लेक्‍सिबल असू शकतो (पी.व्ही.सी. पाइप जास्त काळ उन्हामध्ये ठेवल्यास खराब होतात). छायाचित्रात दर्शविल्याप्रमाणे या पाइपचे एक टोक शेततळ्यात पाण्याच्या खाली सतत राहील असे असावे, तर दुसरे टोक हे ज्या ठिकाणी पाणी न्यावयाचे आहे तिथे असावे; तसेच पाइपचे जे टोक शेततळ्यामध्ये आहे, त्याच्या शेवटी एक नॉन रिटर्न व्हॉ ल्व्ह बसवावा.
राष्ट्रीय कृषी विकास योजना - सिंचन पाणी गरज सल्ला सेवा
बांधावरील पाइपला एक "टी' जोडून त्यावर एक प्लग बसविण्याची व्यवस्था करावी, तसेच पाइपच्या दुसऱ्या टोकाच्या शेवटी एक व्हॉल्व्ह बसवावा. सायफन चालू करण्यासाठी सायफ नची नळी पाण्याने पूर्ण भरावी, जेणेकरून त्यामध्ये हवा राहणार नाही. जेव्हा नळी पाण्याने पूर्ण भरली जाईल, तेव्हा सायफनच्या नळीतून पाण्याचा प्रवाह चालू होईल. सायफनद्वारे पाण्याचा प्रवाह चालू करण्याच्या प्रक्रियेला "प्रायमिंग' असे म्हणतात.
प्रायमिंगच्या विविध पद्धती आहेत. जेव्हा रिजीड पाइपचा सायफनसाठी वापर करण्यात येतो, तेव्हा पाइपच्या बांधावरील भागामध्ये शेततळ्याच्या बाजूने जो "टी' बसविलेला असतो, त्याचा वापर पाणी भरण्यासाठी करावा, तसेच पाणी भरताना सायफनचे दुसरे टोक व्हॉल्व्हद्वारे बंद ठेवावे. एकदा पाणी पूर्ण भरल्याची खात्री झाली, की दुसरे टोक चालू करावे, म्हणजे सायफनद्वारे पाण्याचा प्रवाह चालू होईल. सायफनसाठी जर फ्लेक्‍सिबल पाइपचा वापर करावयाचा असेल, तर पाइपच्या तळ्याकडील टोकामधून पाइपमध्ये पाणी भरता येईल; पण असे करताना दुसरे टोक बंद ठेवावे व एकदा पाइप पाण्याने पूर्ण भरल्याची खात्री झाली, की शेततळ्याकडील टोक शेततळ्यामध्ये सोडावे. असे करताना पाइपमध्ये हवा जाणार नाही याची काळजी घ्यावी. म्हणजे दुसऱ्या टोकातून पाण्याचा प्रवाह चालू होईल. जोपर्यंत शेततळ्यातील पाण्याची पातळी ही सायफनच्या दुसऱ्या टोकाच्या पातळीपेक्षा वर किंवा जास्त असेल, तोपर्यंत सायफनमधून पाणी येणे चालू राहील. एकदा का शेततळ्यातील पाण्याची पातळी कमी झाली, की सायफनमधून पाणी येणे बंद होईल. सायफनद्वारे पाणी घेताना मध्ये ओलांडाव्या लागणाऱ्या बांधाची उंची तळ्यातील पाण्याच्या पातळीपासून सहा ते आठ मीटरपेक्षा जास्त असू नये. सायफन प्रणालीसाठी जर जास्त व्यासाच्या पाइपचा वापर केला, तर बऱ्याच वेळा सायफन पाणी सोडून देतो व सायफन परत चालू करावी लागते. त्यासाठी जास्त प्रवाह पाहिजे असेल, तर एका जास्त व्यासाच्या पाइपच्या सायफनपेक्षा दोन किंवा अधिक कमी व्यासाच्या पाइपच्या सायफन वापराव्यात.
सरी-वरंब्यासाठीची सायफन
शेतामध्ये प्रवाही सिंचन पद्धतीद्वारे (सऱ्या किंवा सरी-वरंबे) पाणी देताना बऱ्याच वेळा चऱ्यांचा बांध फोडून चऱ्यांमध्ये पाणी सऱ्या किंवा सरी-वरंब्यामध्ये दिले जाते; पण असे करताना पाण्यावर नियंत्रण ठेवता येत नाही, तसेच पिकांना पाहिजे तेवढे पाणी दिले जात नाही. अशा प्रकारच्या सायफन पाऊण ते एक इंच व्यासाच्या पाइपचे दोन तुकडे बेंडच्या साह्याने जोडून तयार करता येतील, तसेच रबरी किंवा इतर फ्लेक्‍सिबल पाइपचा वापर सायफनसाठी करता येईल. या सायफनचा वापर करताना सायफन प्रथम पाण्याने पूर्ण भरून तिचे एक टोक चरामध्ये सोडावे व दुसरे सरीमध्ये सोडावे. असे करताना सायफनमध्ये हवा जाणार नाही याची दक्षता घ्यावी. आवश्‍यकतेप्रमाणे एकापेक्षा अधिक सायफनचा वापर करावा.
अधिक माहितीकरिता संपर्क-
डॉ. सुनील गोरंटीवार
02426 - 243268
जलसिंचन व निचरा अभियांत्रिकी विभाग, महात्मा फुले कषी विद्यापीठ, राहुरी
पिक सिंचन पाणी गरज, पाणी व्यवस्थापन, पाणी संवर्धन, इत्यादी शेती क्षेत्रातील पाणी निगडीत शास्त्रीय माहितीकरिता आजच 'राष्ट्रीय कृषी विकास योजना - सिंचन पाणी गरज सल्ला सेवा' हे फेसबूकवरील लाईक करा...
आपण आपल्या ब्लॉगला भेट देऊनही सविस्तर लेख मिळवू शकता...
खालील लिंकवर जाऊन आपले फेसबुक पेज लाईक करा...
https://www.facebook.com/iwrasrkvy/
खालील लिंकवर जाऊन आपल्या ब्लॉगला भेट द्या...
http://rkvyiwras.blogspot.in/
#### शेततळ्यातून सायफन पद्धतीने द्या पिकांना पाणी ####
सायफनद्वारे पाणी शेततळ्यातून शेतापर्यंत नेता येते. सायफन म्हणजे एक अशी नळी, की जिच्यामध्ये पाण्याचा प्रवाह सतत चालू ठेवावा लागतो. याद्वारे पाणी जास्त पातळीवरून कमी पातळीवर नेता येते. असे करताना ज्या ठिकाणाहून पाणी जिथपर्यंत न्यायचे आहे, त्यामध्ये या दोन्ही ठिकाणांपेक्षाही उंच अडथळा असेल, तर तो पार करून पाणी नेता येते.
सायफन प्रणालीचे अनेक फायदे आहेत. त्यांपैकी महत्त्वाचा म्हणजे एकदा सायफनचे कार्य चालू झाले, की त्यामधून पाणी सतत वाहते ठेवण्यासाठी ऊर्जा लागत नाही. शेततळ्याच्या वरच्या भागातील पिकांना पाणी द्यायचे असेल, तेव्हा ते पंपाच्या साह्याने नेता येते; पण जेव्हा खालच्या भागातील पिकांना पाणी द्यावयाचे असते, तेव्हा या पद्धतीचा वापर फायदेशीर ठरू शकतो.
या पद्धतीने पाण्याचा झिरपण्याद्वारे अनावश्‍यक नाश होत नाही (जसा चरांच्या साह्याने पाणी देताना होतो). सायफनद्वारे पाणी शेततळ्यातून शेतापर्यंत नेता येते. महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरीच्या डॉ. अण्णासाहेब शिंदे कृषी अभियांत्रिकी महाविद्यालयाच्या जलसिंचन व निचरा अ भियांत्रिकी विभागाने शेततळ्यातून पाणी उपसण्यासाठी सायफन प्रणाली विकसित केली आहे. या पद्धतीने शेतामध्ये ज्या ठिकाणी पाणी न्यावयाचे आहे, त्याची पातळी शेततळ्यामधील पाण्याच्या पातळीपेक्षा खाली असावी. थोडक्‍यात, याद्वारे पाणी हे जास्त पातळीहून कमी पातळीवर नेता येते; तसेच शेततळे आणि शेत, या दोघांमध्ये दोघांच्याही पातळीपेक्षा उंच अडथळा असेल (उदा. शेततळ्याचा बांध), तर तो पार करून पाणी नेता येते. सायफनसाठी साधारणतः दोन ते चार इंच व्यासाच्या पी.व्ही.सी. किंवा एच.डी.पी.ई. पाइपचा वापर करावा. हा पाइप रिजीड किंवा फ्लेक्‍सिबल असू शकतो (पी.व्ही.सी. पाइप जास्त काळ उन्हामध्ये ठेवल्यास खराब होतात). छायाचित्रात दर्शविल्याप्रमाणे या पाइपचे एक टोक शेततळ्यात पाण्याच्या खाली सतत राहील असे असावे, तर दुसरे टोक हे ज्या ठिकाणी पाणी न्यावयाचे आहे तिथे असावे; तसेच पाइपचे जे टोक शेततळ्यामध्ये आहे, त्याच्या शेवटी एक नॉन रिटर्न व्हॉ ल्व्ह बसवावा.
राष्ट्रीय कृषी विकास योजना - सिंचन पाणी गरज सल्ला सेवा
बांधावरील पाइपला एक "टी' जोडून त्यावर एक प्लग बसविण्याची व्यवस्था करावी, तसेच पाइपच्या दुसऱ्या टोकाच्या शेवटी एक व्हॉल्व्ह बसवावा. सायफन चालू करण्यासाठी सायफ नची नळी पाण्याने पूर्ण भरावी, जेणेकरून त्यामध्ये हवा राहणार नाही. जेव्हा नळी पाण्याने पूर्ण भरली जाईल, तेव्हा सायफनच्या नळीतून पाण्याचा प्रवाह चालू होईल. सायफनद्वारे पाण्याचा प्रवाह चालू करण्याच्या प्रक्रियेला "प्रायमिंग' असे म्हणतात.
प्रायमिंगच्या विविध पद्धती आहेत. जेव्हा रिजीड पाइपचा सायफनसाठी वापर करण्यात येतो, तेव्हा पाइपच्या बांधावरील भागामध्ये शेततळ्याच्या बाजूने जो "टी' बसविलेला असतो, त्याचा वापर पाणी भरण्यासाठी करावा, तसेच पाणी भरताना सायफनचे दुसरे टोक व्हॉल्व्हद्वारे बंद ठेवावे. एकदा पाणी पूर्ण भरल्याची खात्री झाली, की दुसरे टोक चालू करावे, म्हणजे सायफनद्वारे पाण्याचा प्रवाह चालू होईल. सायफनसाठी जर फ्लेक्‍सिबल पाइपचा वापर करावयाचा असेल, तर पाइपच्या तळ्याकडील टोकामधून पाइपमध्ये पाणी भरता येईल; पण असे करताना दुसरे टोक बंद ठेवावे व एकदा पाइप पाण्याने पूर्ण भरल्याची खात्री झाली, की शेततळ्याकडील टोक शेततळ्यामध्ये सोडावे. असे करताना पाइपमध्ये हवा जाणार नाही याची काळजी घ्यावी. म्हणजे दुसऱ्या टोकातून पाण्याचा प्रवाह चालू होईल. जोपर्यंत शेततळ्यातील पाण्याची पातळी ही सायफनच्या दुसऱ्या टोकाच्या पातळीपेक्षा वर किंवा जास्त असेल, तोपर्यंत सायफनमधून पाणी येणे चालू राहील. एकदा का शेततळ्यातील पाण्याची पातळी कमी झाली, की सायफनमधून पाणी येणे बंद होईल. सायफनद्वारे पाणी घेताना मध्ये ओलांडाव्या लागणाऱ्या बांधाची उंची तळ्यातील पाण्याच्या पातळीपासून सहा ते आठ मीटरपेक्षा जास्त असू नये. सायफन प्रणालीसाठी जर जास्त व्यासाच्या पाइपचा वापर केला, तर बऱ्याच वेळा सायफन पाणी सोडून देतो व सायफन परत चालू करावी लागते. त्यासाठी जास्त प्रवाह पाहिजे असेल, तर एका जास्त व्यासाच्या पाइपच्या सायफनपेक्षा दोन किंवा अधिक कमी व्यासाच्या पाइपच्या सायफन वापराव्यात.
सरी-वरंब्यासाठीची सायफन
शेतामध्ये प्रवाही सिंचन पद्धतीद्वारे (सऱ्या किंवा सरी-वरंबे) पाणी देताना बऱ्याच वेळा चऱ्यांचा बांध फोडून चऱ्यांमध्ये पाणी सऱ्या किंवा सरी-वरंब्यामध्ये दिले जाते; पण असे करताना पाण्यावर नियंत्रण ठेवता येत नाही, तसेच पिकांना पाहिजे तेवढे पाणी दिले जात नाही. अशा प्रकारच्या सायफन पाऊण ते एक इंच व्यासाच्या पाइपचे दोन तुकडे बेंडच्या साह्याने जोडून तयार करता येतील, तसेच रबरी किंवा इतर फ्लेक्‍सिबल पाइपचा वापर सायफनसाठी करता येईल. या सायफनचा वापर करताना सायफन प्रथम पाण्याने पूर्ण भरून तिचे एक टोक चरामध्ये सोडावे व दुसरे सरीमध्ये सोडावे. असे करताना सायफनमध्ये हवा जाणार नाही याची दक्षता घ्यावी. आवश्‍यकतेप्रमाणे एकापेक्षा अधिक सायफनचा वापर करावा.
अधिक माहितीकरिता संपर्क-
डॉ. सुनील गोरंटीवार
02426 - 243268
जलसिंचन व निचरा अभियांत्रिकी विभाग, महात्मा फुले कषी विद्यापीठ, राहुरी
पिक सिंचन पाणी गरज, पाणी व्यवस्थापन, पाणी संवर्धन, इत्यादी शेती क्षेत्रातील पाणी निगडीत शास्त्रीय माहितीकरिता आजच 'राष्ट्रीय कृषी विकास योजना - सिंचन पाणी गरज सल्ला सेवा' हे फेसबूकवरील लाईक करा...
आपण आपल्या ब्लॉगला भेट देऊनही सविस्तर लेख मिळवू शकता...
खालील लिंकवर जाऊन आपले फेसबुक पेज लाईक करा...
https://www.facebook.com/iwrasrkvy/
खालील लिंकवर जाऊन आपल्या ब्लॉगला भेट द्या...
http://rkvyiwras.blogspot.in/
Comments
Post a Comment